Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev Özbəkistanın Milli İnformasiya Agentliyinə (UzA) verdiyi müsahibə bir daha göstərdi ki,Azərbaycan və Özbəkistan arasında əməkdaşlığın getdikcə daha əhatəli və strateji xarakter daşıyır. Dinamik şəkildə dəyişən geosiyasi mühitdə və artan regional qarşılıqlı asılılıq şəraitində Bakı və Daşkənd ortaq tarixə, siyasi etimada və regional və beynəlxalq məsələlərə oxşar yanaşmalara əsaslanan yüksək səviyyəli qarşılıqlı əlaqə nümayiş etdirirlər. Bu münasibətlər əsl qardaşlıq və qarşılıqlı anlaşma nümunəsi ola bilər.
Azərbaycan və Özbəkistan arasında siyasi əməkdaşlıq qarşılıqlı hörmət, müdaxilə etməmək və bir-birinin suverenliyini dəstəkləmək prinsiplərinə əsaslanır. İki dövlət başçısı arasında müntəzəm görüşlər ikitərəfli qarşılıqlı əlaqələrin yüksək tempini müəyyən edərək, siyasi dialoqu strateji koordinasiya mexanizminə çevirib. Xüsusilə Özbəkistanın Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü dəstəkləməsi və qardaş ölkəsinin müharibədən sonrakı azad edilmiş ərazilərin bərpasında fəal iştirakı vacibdir. Xatırladaq ki, 2023-cü ilin avqust ayında Prezidentlər İlham Əliyev və Şavkat Mirziyoyev Özbəkistan tərəfindən Azərbaycan xalqına hədiyyə olaraq tikilmiş Füzuli şəhərində Mirzə Uluqbəy məktəbinin açılışını birgə etmişdilər. Bu addım ölkələrimizin və xalqlarımızın qardaşlıq həmrəyliyinin simvoluna çevrildi. Özbəkistan xəbər agentliyinə verdiyi müsahibədə Prezident İlham Əliyev Azərbaycanın regiondakı bütün ölkələrlə əməkdaşlığın ən yüksək səviyyədə hərtərəfli inkişafına xüsusi əhəmiyyət verdiyini vurğuladı. Qarşılıqlı səfərlərin dinamikası öz sözünü deyir. Son üç ildə Mərkəzi Asiya dövlət başçıları Azərbaycana təxminən 30 səfər edib və Azərbaycan lideri Mərkəzi Asiya regionuna 13 dəfə səfər edib.
Xüsusilə Özbəkistanla münasibətlərə gəldikdə, dövlət başçısı onların ən yüksək səviyyədə - müttəfiqlik səviyyəsində olduğunu vurğuladı. O, həmçinin özünün və Özbəkistan liderinin şəxsi, etibarlı və dostluq münasibətlərinə malik olduğunu bildirdi: “ Keçən ilin avqustunda mənim Özbəkistana dövlət səfərim oldu, bu ilin iyulunda isə Özbəkistan Prezidenti Azərbaycana dövlət səfəri etdi. Bu tarixi səfərlər zamanı onlarla mühüm sənəd, o cümlədən Strateji tərəfdaşlığın daha da möhkəmləndirilməsi haqqında Bəyannamə, Müttəfiqlik münasibətləri haqqında Müqavilə, “Azərbaycan Respublikası ilə Özbəkistan Respublikası arasında müttəfiqlik münasibətləri haqqında Müqavilənin həyata keçirilməsi üzrə 2025-2029-cu illər üçün “Yol Xəritəsi” və digər sənədlər imzalandı. Qısa müddət ərzində çox böyük işlər görüldü. Bütün bu qarşılıqlı səfərlər Azərbaycan-Özbəkistan münasibətlərinin həm ikitərəfli əsasda, həm də Mərkəzi Asiya və Xəzər regionu da daxil olmaqla, vahid coğrafi məkanda yeni tərəfdaşlıq imkanlarının reallaşdırılması baxımından bütün sahələrdə möhkəmləndirilməsinə əhəmiyyətli təkan verib. Həmçinin 2023-cü ilin avqustunda təsis edilmiş Ali Dövlətlərarası Şura da münasibətlərimizin inkişaf strategiyasının müəyyənləşdirilməsində xüsusi rol oynayır. Şura artıq qarşılıqlı dövlət səfərləri çərçivəsində 2024-cü il avqustun 22-də Daşkənddə və 2025-ci il iyulun 2-də Bakıda iki iclas keçirib”.
İkitərəfli münasibətlər kontekstində iqtisadi əməkdaşlıq göstəricilərinə xüsusi diqqət yetirilir. Bakı və Daşkəndin iqtisadi əməkdaşlığı əla nəticələr və ümidverici perspektivlər nümayiş etdirir. Son illərdə qarşılıqlı ticarət əhəmiyyətli dərəcədə artıb və ticarət strukturu daha da şaxələndirilir - neft məhsulları və pambıqdan tutmuş maşınqayırma və qida məhsullarına qədər. Nəqliyyat və logistika əməkdaşlığı iqtisadi gündəmdə xüsusi yer tutur. Azərbaycan Özbəkistanı Transxəzər Nəqliyyat Marşrutunun (Orta Dəhliz) genişləndirilməsi üçün Mərkəzi Asiyada əsas halqa kimi görür. Daşkənd də öz növbəsində Azərbaycanın infrastruktur imkanlarından - Ələtdəki dəniz limanından və Xəzər dənizini Avropa ilə birləşdirən dəmir yollarından və magistral yollarından istifadə etməkdə maraqlıdır.
Jurnalistin sualına cavab olaraq Azərbaycan Prezidenti İqtisadi tərəfdaşlığın yüksək səviyyəsinin göstəricisi olan rəqəmləri qeyd etdi: “Azərbaycanla Özbəkistan arasında ticarət sürətli templə inkişaf edir. Belə ki, 2024-cü ildə əmtəə dövriyyəsi 252 milyon ABŞ dolları təşkil edib və 2025-ci ilin yanvar-sentyabr aylarında bu göstərici keçən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 87,5 faiz artaraq 319 milyon ABŞ dollarına çatıb”. Qardaş ölkələr bir-birinin iqtisadiyyatına investisiyaları da artırırlar. İnvestisiya əməkdaşlığı 2023-cü ildə ümumi kapitalı 500 milyon dollar olan birgə Azərbaycan-Özbəkistan İnvestisiya Şirkətinin yaradılmasından sonra əlavə təkan aldı. Həm Azərbaycanda, həm də Özbəkistanda, eləcə də üçüncü ölkələrdə birgə investisiyalar mümkündür.
Prezident İlham Əliyev müsahibəsində bildirib ki, "Azərbaycan qardaş Özbəkistan ilə iqtisadiyyatın bütün sahələrində əməkdaşlığı daha da genişləndirməkdə maraqlıdır. Bunun üçün güclü siyasi iradə və əhəmiyyətli potensial mövcuddur. Bu günədək iqtisadi münasibətlərimizin daha da inkişafı üçün etibarlı hüquqi baza yaradan təxminən 200 sənəd imzalanıb. Azərbaycan hər iki tərəfin maraqlarına uyğun olan və xalqlarımız arasında dostluğun, tərəfdaşlığın möhkəmlənməsinə töhfə verən qarşılıqlı faydalı əməkdaşlığı bundan sonra da dəstəkləyəcək ".
Azərbaycan-Özbəkistan münasibətlərini müzakirə edərkən, hazırda Azərbaycanla Mərkəzi Asiya ölkələri arasında əməkdaşlıqda xüsusi yer tutan nəqliyyat və logistika sektorundan bəhs etməmək mümkün deyil. Dövlətimizin başçısı ölkələrimiz arasında əməkdaşlığın əsas sahələrindən biri də şaxələndirilmiş nəqliyyat və logistika infrastrukturunun inkişafı və tranzit imkanlarının genişləndirilməsi olduğunu vurğuladı: “ Bu sahədə ölkələrimizin Orta Dəhliz Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutunda iştirakı xüsusi əhəmiyyətə malikdir və onun çərçivəsində Azərbaycan Özbəkistan və Mərkəzi Asiya dövlətləri üçün mühüm tranzit ölkə qismində çıxış edir. Son illərdə Orta Dəhliz vasitəsilə ixrac imkanlarının və daşımaların artması xüsusi strateji əhəmiyyətə malikdir. 2024-cü ildə ölkələrimiz arasında tranzit daşımaların həcmi 2023-cü illə müqayisədə 18 faizdən çox artaraq 1,3 milyon tonu keçib. 2025-ci ilin ilk doqquz ayında bu rəqəm təxminən bir milyon tona çatıb ki, bu da nəqliyyat mübadilələrində dinamik artımı nümayiş etdirir. Azərbaycanda yaradılan müasir nəqliyyat infrastrukturu, o cümlədən ticarət donanması, yaxın illərdə gücü 25 milyon tona çatacaq Ələt Beynəlxalq Ticarət Limanı, Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu və ölkənin doqquz beynəlxalq hava limanı da daxil olmaqla, bütün bunlar Azərbaycanın qlobal nəqliyyat və logistika qovşağı kimi rolunu gücləndirən amillərdir. Bundan əlavə, Zəngəzur dəhlizinin açılması bütün Mərkəzi Asiya ölkələrinə fayda gətirəcək”.
Enerji sahəsində əməkdaşlıq da böyük perspektivlər açır. Özbəkistan Azərbaycan nefti və neft-kimya məhsullarını idxal edir. 2016-cı ildən bəri Özlitineftqaz İnstitutu və SOCAR NIPI Nefteqaz tərəfindən yaradılan "Neftegaztexnologiya" birgə müəssisəsi uğurla fəaliyyət göstərir.Enerji sektorunda əməkdaşlıq tədricən yeni səviyyəyə çatır. Karbohidrogen istehsalı və nəqli sahəsində geniş təcrübəsi olan Azərbaycan enerji sektorunun modernləşdirilməsi və yaşıl iqtisadiyyata keçid sahəsindəki inkişaflarını bölüşməyə hazırdır. Özbəkistan bərpa olunan enerji və neft-qaz sənayesinin rəqəmsallaşdırılması sahəsində Azərbaycan layihələrinə maraq göstərib. Bununla belə, yaşıl enerji prioritetdir.
13 noyabr 2024-cü ildə Bakıda COP29-da Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistan liderləri Yaşıl Enerjinin İnkişafı və Ötürülməsi üzrə Strateji Tərəfdaşlıq Sazişini imzaladılar. Sənəd Avropa və digər bazarlara yaşıl enerji təchizatı üçün dəhlizlər yaratmaq və iştirakçı ölkələrin enerji sistemlərini inteqrasiya etmək məqsədi daşıyır.
Azərbaycan və Özbəkistan arasında humanitar və mədəni əməkdaşlıq asanlıqla və təbii şəkildə inkişaf edir, çünki Prezident İlham Əliyevin dediyi kimi, "ölkələrimizi dərin tarixi və mədəni əlaqələr, ortaq türk kökləri, dil və dini yaxınlıq birləşdirir". Son illərdə birgə mədəni tədbirlərin, təhsil proqramlarının və akademik mübadilələrin sayı artmışdır. Türk Dövlətləri Təşkilatı çərçivəsində aktiv əməkdaşlıq elm, incəsənət və gənclər siyasəti sahələrində birgə layihələrə əlavə təkan verir.
Beləliklə, Azərbaycan və Özbəkistan arasındakı tərəfdaşlığı bu gün strateji, çoxşaxəli və perspektivli kimi xarakterizə etmək olar. O, yalnız siyasət və ya iqtisadiyyatla məhdudlaşmır, həm də ölkələrimizin geniş ortaq məxrəc tapdığı geniş sahələri əhatə edir. Azərbaycan-Özbəkistan münasibətləri qarşılıqlı fayda, etimad və anlaşmaya əsaslanan əməkdaşlıq modelidir.
Noyabrın 16-da Daşkənddə Mərkəzi Asiya ölkələri və Azərbaycan arasında görüş keçiriləcəkdir. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Özbəkistan Prezidenti Şavkat Mirziyoyevin dəvəti ilə region dövlət başçılarının Məşvərət Görüşündə iştirak edəcək. Bu görüş, şübhəsiz ki, Azərbaycan və Mərkəzi Asiya ölkələri arasında çoxsəviyyəli əməkdaşlığın inkişafında mühüm addımdır. İqtisadiyyat, ticarət, investisiya, nəqliyyat və mədəniyyət sahələrində artıq toplanmış təşəbbüslər fonunda bu tədbir inteqrasiyanın yeni mərhələsinə keçmək üçün əsas katalizator rolunu oynayacaq. Azərbaycan uzun müddətdir ki, Mərkəzi Asiya ilə əlaqələrini təkcə ikitərəfli əlaqələr deyil, həm də çoxformatlı platformalar vasitəsilə genişləndirir.
Məsələn, Azərbaycan regionun 11 ölkəsini və altı beynəlxalq maliyyə qurumunu əhatə edən və nəqliyyat, ticarət və enerji sahələrində prioritetləri olan Mərkəzi Asiya Regional İqtisadi Əməkdaşlıq (CAREC) Proqramının üzvüdür. Bundan əlavə, Azərbaycan təsiri sürətlə artan Türk Dövlətləri Təşkilatında əsas rol oynayır. Bundan əlavə, ölkəmiz artıq Qafqaz, Xəzər dənizi və Mərkəzi Asiya arasında körpüyə çevrilmişdir. Həqiqətən də, Azərbaycanın Xəzər dənizi və Cənubi Qafqaz vasitəsilə infrastrukturu Mərkəzi Asiyaya ənənəvi marşrutları keçərək Avropa və Türkiyəyə alternativ marşrut təqdim edir. Buna görə də, Daşkənddə keçirilən görüş və Mərkəzi Asiya və Azərbaycan dövlət başçıları üçün yeni məsləhətləşmə formatının yaradılması təsir dairələrinin genişləndirilməsi, tranzitin rolunun gücləndirilməsi və Şərq ilə Qərb arasında iqtisadi inteqrasiyanın möhkəmləndirilməsi kimi strateji məntiqə məntiqi şəkildə uyğun gəlir.
Gördüyümüz kimi, Azərbaycanla Mərkəzi Asiya ölkələri arasında siyasi, iqtisadi, logistika və mədəni əlaqələrin əhəmiyyətli dərəcədə genişləndirilməsi üçün geniş imkanlar var. Bu, xüsusilə qlobal siyasətin əhəmiyyətli dəyişikliklərə məruz qaldığı, ənənəvi əlaqələrin dağıldığı, müharibələrin və qeyri-sabitliyin genişləndiyi bir dövrdə vacibdir və dəyərlidir.
Milli Məclisin Komitə sədri, professor Hicran Hüseynova
