Müasir beynəlxalq münasibətlər sistemində mədəni diplomatiya siyasi və iqtisadi əməkdaşlıq qədər mühüm təsir gücünə malikdir. Xalqları birləşdirən əsas dəyərlər, ortaq tarixi yaddaş, mənəvi və mədəni köklər uzunmüddətli inteqrasiyanın təməlini formalaşdırır. Bu baxımdan, Türk Dövlətləri Təşkilatı (TDT) yalnız siyasi və iqtisadi platforma deyil, həm də ortaq kimlik və sivilizasion birliyi bərpa edən mədəni mərkəz kimi çıxış edir. Prezident İlham Əliyevin qeyd etdiyi kimi, “Türk dünyasının mədəni kökləri bizi birləşdirən ən güclü amildir. Bu birliyə sadiqlik bizi daha da gücləndirəcək, gələcək nəsillər üçün ortaq sivilizasiya məkanı yaradacaqdır.” Məhz bu strateji baxış nəticəsində TDT çərçivəsində mədəni inteqrasiya siyasəti ardıcıl və planlı şəkildə həyata keçirilir, Türk dünyasının mənəvi irsi beynəlxalq miqyasda tanıdılır. Türk dünyasının ortaq kökləri minilliklər boyu formalaşmış sivilizasiya təcrübəsinə söykənir. Qədim türk mədəniyyəti Orta Asiyadan Anadoluyadək geniş bir coğrafiyada yazı, ədəbiyyat, incəsənət, dövlətçilik və memarlıq sahələrində dərin izlər buraxmışdır. Bu zəngin irs əsrlər boyu xalqları birləşdirən ortaq dəyərlər sistemi formalaşdırmışdır – dil, adət-ənənə, folklor, qəhrəmanlıq motivləri və milli rəmzlər. TDT-nin yaranması ilə bu tarixi bağlar dövlətlərarası əməkdaşlığın mədəni dayağına çevrilmişdir. Türk dünyasının ortaq mədəni simvolları – Dədə Qorqud, Manas, Koroğlu, Nizami, Yunus Əmrə, Füzuli kimi böyük şəxsiyyətlər bu mədəni vahidliyin simvoludur. Onların əsərləri milli sərhədləri aşaraq bütün türk coğrafiyasını birləşdirən mənəvi körpü rolunu oynayır. Bu baxımdan, TDT-nin fəaliyyəti təkcə dövlətlərarası münasibətləri deyil, həm də xalqların mənəvi birliyini möhkəmləndirir. “Ortaq tarix, ortaq mədəniyyət, ortaq gələcək” prinsipi təşkilatın əsas ideoloji xəttidir. Son illərdə TDT çərçivəsində həyata keçirilən mədəni diplomatiya siyasəti regional əməkdaşlığın mühüm istiqamətlərindən birinə çevrilib. Mədəni diplomatiya – xalqlar arasında qarşılıqlı anlaşmanı, inamı və dostluğu gücləndirən ən təsirli vasitədir. Bu istiqamətdə yaradılmış Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu, TÜRKSOY, Türk Akademiyası, Türk Mədəniyyəti və İncəsənəti Fondu kimi qurumlar mühüm missiya daşıyır. Onlar ortaq mədəni layihələrin həyata keçirilməsini, tarixi abidələrin qorunmasını, ortaq festivalların və sərgilərin təşkilini təmin edir. Azərbaycan bu strukturların fəaliyyətində fəal rol oynayır. Xüsusilə Bakıda yerləşən Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu türk dünyasının mədəni irsinin qorunması və beynəlxalq səviyyədə təbliği istiqamətində mühüm işlər görür. Fondun təşəbbüsü ilə “Qorqud Atadan başlayaraq müasir dövrə türk mədəniyyəti”, “Qadın və mədəni irs”, “Türk xalqlarının xalça sənəti” kimi layihələr həyata keçirilmişdir. Mədəni diplomatiyanın effektivliyini artıran digər mühüm təşəbbüs – “Türk Dünyası Mədəni Paytaxtı” layihəsidir. Hər il TDT tərəfindən müəyyən edilən bir şəhər türk dünyasının mədəni mərkəzi elan olunur. Bu, təkcə turizmin və mədəni əlaqələrin inkişafına deyil, həm də şəhərin beynəlxalq nüfuzuna ciddi töhfə verir. 2023-cü ildə bu statusu Şuşa şəhəri daşıyırdı və bu, Azərbaycanın mədəni dirçəlişinin parlaq nümunəsinə çevrildi. Şuşanın “Türk Dünyasının Mədəni Paytaxtı” elan olunması təsadüfi deyildi. Bu qərar həm tarixi ədalətin bərpası, həm də Azərbaycan mədəniyyətinin türk dünyasındakı rolunun tanınması idi. 2022–2023-cü illərdə Şuşada keçirilən Türk Dövlətləri Mədəniyyət Nazirlərinin iclası, TÜRKSOY tədbirləri, Şuşa Qlobal Media Forumu, Beynəlxalq Musiqi Festivalları və bir sıra elmi-mədəni layihələr TDT-nin mədəni inteqrasiyasına real töhfə verdi. Prezident İlham Əliyevin dəfələrlə vurğuladığı kimi, “Şuşa təkcə Azərbaycanın deyil, bütün türk dünyasının mədəniyyət paytaxtıdır.” Bu yanaşma türk dövlətləri arasında mədəni həmrəyliyin simvoluna çevrilmişdir. Türk xalqlarını birləşdirən ən güclü elementlərdən biri ortaq dil ailəsidir. Türk dilləri eyni kökdən gəlir və qarşılıqlı anlaşmanı asanlaşdırır. Bu səbəbdən TDT-nin gündəliyində “Ortaq Türk Dili Layihəsi” xüsusi yer tutur. Eyni zamanda, ədəbiyyat və tərcümə əməkdaşlığı da genişlənməkdədir. Türk xalqlarının klassik və müasir ədəbiyyat nümunələrinin qarşılıqlı tərcüməsi, ortaq ədəbiyyat antologiyalarının hazırlanması, gənc yazıçıların və alimlərin mübadilə proqramları bu istiqamətdə konkret nəticələr verir. Bu gün TÜRKSOY çərçivəsində “Türk Ədəbiyyatı Günləri”, “Ortaq Ədəbiyyat Antologiyası” kimi layihələr uğurla reallaşır. Azərbaycan ədəbiyyatının klassikləri – Nizami Gəncəvi, Məhəmməd Füzuli, Bəxtiyar Vahabzadə, Anar, Elçin kimi sənətkarların əsərləri artıq türk xalqları arasında geniş oxucu auditoriyasına sahibdir. Bu, yalnız mədəni əlaqə deyil, həm də mənəvi körpüdür. Çünki ədəbiyyat bir millətin ruhunun, yaddaşının daşıyıcısıdır.

TDT-nin mədəni əməkdaşlıq sahəsindəki uğurlarının davamı kimi, təhsil və elmi inteqrasiya xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Qazaxıstanın Türkistan şəhərində fəaliyyət göstərən Türk Universiteti, Türkiyədəki Ahmet Yesevi Universiteti, eləcə də Bakıda yaradılan Azərbaycan–Türkiyə Universiteti bu istiqamətdə mühüm addımlardır. TDT-nin “Təhsil Şurası” və “Gənclər Şəbəkəsi” vasitəsilə tələbə mübadiləsi, ortaq təhsil proqramları və gənclərin birgə layihələrdə iştirakı təşviq edilir. Bu, gələcək nəsillərin ortaq düşüncə və kimliklə yetişməsinə xidmət edir. Azərbaycanın təşəbbüsü ilə həyata keçirilən “Bir millət, beş dövlət – gənclər üçün ortaq gələcək” proqramı bu istiqamətdə nümunəvi addımdır. Gənclərin elmi, mədəni, idman və innovasiya sahəsində ortaq layihələrdə iştirakı Türk dünyasının birliyini praktik müstəviyə daşıyır. Türk dünyasının zəngin mədəni irsinin qorunması qlobal səviyyədə də aktuallıq kəsb edir. TDT bu istiqamətdə UNESCO ilə sıx əməkdaşlıq edir. Qazaxıstanın “Küy”, Azərbaycanın “Muğam”, Qırğızıstanın “Manas dastanı”, Türkiyənin “Aşıq sənəti” UNESCO-nun Qeyri-Maddi Mədəni İrs Siyahısına daxil edilib. Bu, təkcə mədəni dəyərlərin beynəlxalq səviyyədə tanınması deyil, həm də Türk dünyasının qlobal mədəniyyət xəritəsində mövqeyinin möhkəmlənməsi deməkdir. Azərbaycan bu sahədə də fəal mövqe tutur. Qarabağ və Şərqi Zəngəzurda bərpa olunan tarixi abidələr, xüsusilə Şuşa, Ağdam, Zəngilan və Füzuli şəhərlərində aparılan mədəni yenidənqurma işləri Türk mədəniyyətinin dirçəlişinə töhfə verir. Bu, həm də işğaldan azad edilmiş torpaqların “mədəni diplomatiya mərkəzinə” çevrilməsi istiqamətində strateji addımdır.

Nəticədə Türk Dövlətləri Təşkilatının mədəni-sivilizasion istiqaməti bu birliyin ruhunu formalaşdırır. Siyasi və iqtisadi inteqrasiya dəyərlər üzərində möhkəmlənmədikcə, onun davamlılığı çətin olur. Bu baxımdan, ortaq kimlik və mədəni irsin qorunması TDT-nin uzunömürlülüyünün qarantıdır. Azərbaycan bu prosesdə liderlik missiyasını uğurla yerinə yetirir. Prezident İlham Əliyevin ifadə etdiyi kimi, “Türk dünyasının birliyi mənəvi dəyərlər üzərində qurulub. Biz bu dəyərləri qoruduqca, gələcəyimiz də möhkəm olacaq.” Bu, təkcə siyasi ideya deyil, həm də tarixi zərurətdir. Çünki Türk dünyasının gücü onun ortaq yaddaşında, mədəni dəyərlərində və bəşəriyyətə verdiyi mənəvi töhfələrdədir.

Şahin Seyidzadə

Milli Məclisin deputatı