Qlobal gərginlik artır, getdikcə daha çox ölkə, qüvvələr, iştirakçılar bu proseslərə cəlb olunur. Və bu burulğanda əmin-amanlığı, sülhü düşünən insanların, dövlət rəhbərlərinin diqqəti sabitliyin əsaslarının yaradılmasına, inteqrasiya proseslərinin inkişafına yönəlir. Münasibətlərin pozulmasının qarşısını almaq üçün yeni qarşılıqlı fəaliyyət paradiqmalarının qurulması artıq bir zərurətə çevrilir.
Dünyanın bir növ planetar fəlakət ərəfəsindədir, bunu müxtəlif regionlarda baş verən hadisələr, mövqelərin, ideologiyaların, texnologiyaların toqquşması göstərir. Bu, artıq bizim reallığımızdır. Və bu çətin vəziyyətdə Azərbaycan inteqrasiya siyasətini həyata keçirməkdə davam edir, sammitlər keçirir, əlaqələr qurur, ölkələr arasında etimadın yaradılmasına kömək edir, müxtəlif qüvvələri, mövqeləri yaxınlaşdıran platforma yaradır.
Bu günlərdə İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının (İƏT) Xankəndində keçirilən sammiti perspektivli formatlardan biri kimi dəyərləndirilir. İƏT-ə daxil olan ölkələr əsasən bir-biri ilə sərhəd olan Avrasiya dövlətləridir və bu baxımdan yeni sazişlərin bağlanması, yeni layihələrin aktivləşdirilməsi, yeni qarşılıqlı fəaliyyət proqramlarının qəbulu əməkdaşlıq və proqnozlaşdırıla bilən məkanın formalaşdığına ümid yaradır.
Bu baxımdan, Azərbaycan diplomatiyası, şübhəsiz ki, özünün sabitləşdirici rolunu, effektivliyini və toqquşma ideologiyasından uzaqlaşaraq qarşılıqlı fəaliyyət ideologiyasına doğru getmək qabiliyyətini bir daha nümayiş etdirir. Sammitin mərkəzi Xankəndi olmaqla Qarabağda keçirilməsi çox əlamətdar və simvolikdir. Cənab Prezident İlham Əliyevin dediyi kimi “Bugünkü Zirvə görüşünün Qarabağda, Xankəndidə təşkil edilməsinin xüsusi mənası var”. Bəli, yaxın keçmişdə Qarabağ dünyanın gözündə ümidsizliyin toponimi idi. Azərbaycan yaxın vaxtlara qədər özgələşmə və ağrı ideyasının təcəssümü kimi görünən bir şəhəri bütöv bir regionun gələcəyi haqqında səmimi və geniş söhbətlər meydanına çevirdi.
Azərbaycan xalqının fikir və arzuları sabitləşmə prosesləri, dinc meyillərin gücləndirilməsi və bədxah cərəyanlara yer qalmaması naminə ağlabatan, xeyirxah, əbədi bir şey yaratmaq, xarici qüvvələri faydalı qarşılıqlı fəaliyyətə cəlb etmək zərurəti ilə bağlıdır. Bölgəmizdə Ermənistan kimi planlarımıza maneə olan qüvvə var, eləcə də, Azərbaycanın regional güc kimi qəbul etmək istəməyən, Cənubi Qafqazda davamlı münaqişə ocaqları yaratma istəyən dairələr var, amma hər şeyə rəğmən işimizi davam etdiririk.
Dünya Azərbaycanın regionda və bütün Avrasiya məkanında sabitləşdirici qüvvə kimi əhəmiyyətini yüksək qiymətləndirir. Azərbaycan və onun tərəfdaşları ölkələri yaradıcı istiqamətə cəlb edəcək siyasətin əsasını qoymağa çalışır. İki gün ərzində Xankəndi şüarlarla deyil, aydın və məzmunlu müzakirələrlə, təkliflərlə zəngin idi: ticarət dəhlizlərinin inkişafı, iqlim gündəmi, rəqəmsal əlaqələrin genişləndirilməsi, Mərkəzi Asiya, Yaxın Şərq və Avropa arasında nəqliyyat marşrutlarının gücləndirilməsi. Rəqəmlər quru səslənsə də, dövr onların arxasında pulsasiya edirdi: İƏT ölkələrinin ümumi ÜDM-i 2,5 trilyon dolları ötür. Bu arenada 500 milyondan çox insan yaşayır - bu, statistika deyil, bu, xarici diktələr olmadan gələcək qurmaq hüququnu sınaqdan keçirən dünyanın yarısıdır. Razılaşın, hər hansı bir təşəbbüsün digər insanların maraqları altında getdikcə sıxışdırıldığı bir dünyada belə müstəqillik nadir və hörmətli bir hərəkətdir. Sammitdə “yaşıl” enerji, süni intellekt Transxəzər dəhlizinin modernləşdirilməsi ilə bağlı təkliflər irəli sürüldü. Bakı dəniz limanının genişləndirilməsinə dair investisiyalar, İƏT zonası çərçivəsində gömrük maneələrinin azaldılması ilə bağlı təkliflər verildi. Eyni zamanda, nümayəndə heyətləri Əfqanıstana yardım üçün gələcək proqramları müzakirə etdilər.
Ölkəmiz son iki onillikdə ölkə Şərqlə Qərb arasında tranzit qovşağı kimi mövqeyini möhkəmləndirməklə yanaşı, həm də ardıcıl olaraq diplomatik liderliyi həyata keçirmək qabiliyyətini nümayiş etdirmişdir. Bakı-Tbilisi-Qars kimi nəqliyyat arteriyaları, Cənub Qaz Dəhlizi, Xəzər və Mərkəzi Asiyadan keçən multimodal marşrutlar - bütün bunlar mücərrəd planlar deyil, Bakının coğrafiyanı siyasi paytaxta necə çevirdiyinin canlı nümunələridir. Eyni zamanda, Azərbaycan çoxvektorlu yanaşmanı Avrasiyada dayaq nöqtəsi kimi öz rolunu gücləndirmək üçün aydın prioritetlə məharətlə birləşdirir. Xankəndi sammiti yalnız bunu təsdiqlədi: azad ticarət zonalarının yaradılması, rəqəmsal texnologiyaların nəqliyyata inteqrasiyası, limanların inkişaf etdirilməsi və dənizə çıxışı olmayan dövlətlər üçün onlara güzəştli çıxışın təmin edilməsindən söhbət gedirdi. Vahid enerji bazarının formalaşdırılması və Qırğızıstan, Tacikistan, Əfqanıstan və Pakistanı birləşdirəcək, enerji çatışmazlığının xroniki problemlərini aradan qaldıracaq yeni elektrik şəbəkələrinin qurulması təklifləri var idi. Bu Sammit çərçivəsində Azərbaycanın təşəbbüsü ilə ilk dəfə İƏT Gənclər Forumu, İƏT Qadınlar Forumu keçirildi. Bu o deməkdir ki, Təşkilat cəmiyyətin hərəkətverici qüvvəsi olan gənclər və qadınların da bu platformada aktiv iştirak etməsini hədəfləyir. Xankəndi Kommunikesində İƏT regionunun qadın liderlərinin, Azərbaycan Respublikasının Birinci vitse-prezidenti Mehriban Əliyevanın və Türkiyə Respublikasının Birinci xanımı Əminə Ərdoğanın ekoloji təşəbbüsləri, xüsusilə "SıfırTullantı" təşəbbüsü yüksək qiymətləndirilmişdir. Eyni zamanda, 6-cı İƏT Biznes Forumu da təşkil olunmuşdu. Sənəddə “İƏT Sərmayə”, Ticarət və Sənaye Palatalar Şurası, vahid informasiya məkanı, İƏT Ticarət və İnkişaf Bankının mandatının gücləndirilməsi dəstəklənmişdi. Xankəndi Kommunikesində Azərbaycanın işğaldan azad edilmiş Qarabağ və Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonlarında genişmiqyaslı bərpa və quruculuq işləri yüksək qiymətləndirilmişdi. Həmçinin, Ermənistandan qovulmuş azərbaycanlıların öz doğma yurdlarına ləyaqətli qayıdış hüququ bir daha təsdiqləndi. Bu, öz doğma yurdlarından zorla qovulmuş azərbaycanlıların həmin ərazilərə ləyaqətli qayıtması üçün mühüm beynəlxalq hüquqi əsaslardan biridir.
Əlbəttə ki, burada ruhən inamlı islahatçı, aydın məqsədi olan lider, digər dövlətlərin liderlərini faydalı qarşılıqlı fəaliyyət orbitinə necə cəlb etməyi bilən Prezident İlham Əliyevin konsepsiyası böyük rol oynayır. O, həm də işləyən və ölkələrimizə çoxlu fayda gətirən formatlar irəli sürməyi bilir. Xankəndindən verilən əsas mesajlar bunlardır: bir vaxtlar dağıdılmış və kimsəsiz bir şəhərin beynəlxalq diplomatiya mərkəzinə çevrilməsi ilə ədalətin və ərazi bütövlüyünün bərpasıdır. Bu, sadəcə bir simvol deyil, dünyaya praktiki xatırlatmadır ki, münaqişələr baş verən ərazilərə həyatı qaytara biləcək militarizm deyil, dinc quruculuq siyasətidir. İkincisi isə strateji hesablamadır. Azərbaycan çox gözəl başa düşür ki, ideya və resursların qlobal rəqabəti dövrü qaçılmaz olaraq dayanıqlı şəbəkələrin - nəqliyyat, enerji, maliyyə və indi də rəqəmsal şəbəkələrin yaradılmasını tələb edir. Ona görə də ölkə prezidentləri, baş nazirləri və digər yüksək rütbəli qonaqları Xankəndinə dəvət etməklə, sözün əsl mənasında, Avrasiyanın maraqlarının ağırlıq mərkəzi kimi öz rolunun növbəti mərhələsinin əsasını qoyur. Dəmir yolu layihələri, enerji dəhlizləri, ekoturizm və rəqəmsallaşma təşəbbüsləri - bütün bunlar mücərrəd konsepsiyaların deyil, güclü infrastruktur və inteqrasiyaya praqmatik yanaşma əsasında qurulmuş real siyasətin elementləridir. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin təşəbbüsü ilə “Davamlı və İqlimə dayanıqlı Gələcək naminə İƏT-in Yeni Baxışı” mövzusuna həsr edilmiş Zirvə görüşünün ən mühüm mesajı isə belədir: Qarabağ artıq xarabalıq simvolu deyil. Qarabağ indi yenidən başlama, yenidən inkişaf etmə, tarixi yenidən kodlaşdırma simvoludur.
Milli Məclisin komitə sədri, professor Hicran Hüseynova
